Digitaal forensisch onderzoek, oftewel forensisch onderzoek op het gebied van cyberbeveiliging, is het proces van het achterhalen, analyseren en bewaren van elektronisch bewijsmateriaal om cybercriminaliteit te onderzoeken.
Dit cruciale facet van moderne onderzoeksprocedures is gericht op het extraheren van waardevolle gegevens uit elektronisch bewijsmateriaal en het omzetten ervan in bruikbare informatie. Het proces omvat een nauwgezette reeks stappen: het identificeren van relevante digitale bronnen, het verkrijgen van gegevens met behoud van integriteit, het zorgvuldig verwerken en analyseren van deze gegevens en uiteindelijk het presenteren van de afgeleide inzichten.
Digitale forensische onderzoeken zijn gericht op het achterhalen van bewijsmateriaal dat zich bevindt in digitale media zoals computers, mobiele telefoons, servers en netwerken, en stellen onderzoeksteams in staat om nauwkeurig elektronisch bewijs te onderzoeken en veilig te stellen. Het draagt aanzienlijk bij aan het begrijpen van cybercriminaliteit, beveiligingsinbreuken en digitale misdragingen.
De geschiedenis van digitaal forensisch onderzoek wordt gekenmerkt door de evolutie om steeds vaker voorkomende cybercriminaliteit te bestrijden. Vóór de jaren 1970 werd cybercriminaliteit behandeld als conventionele misdaad, vanwege het ontbreken van gespecialiseerde wetgeving. De Florida Computer Crimes Act uit 1978 introduceerde het concept van digitale overtredingen, waarbij ongeautoriseerde gegevenswijziging en -verwijdering werden aangepakt. Naarmate computercriminaliteit toenam, stelden staten in de VS wetgeving in met betrekking tot copyright, privacy, intimidatie, enzovoort.
In de jaren 1980 begon federale wetgeving computergerelateerde overtredingen te ondervangen. In deze periode werden gespecialiseerde eenheden voor wetshandhaving opgericht, zoals het Computer Analysis and Response Team van de FBI. In de jaren 1990 nam de vraag naar resources voor digitaal forensisch onderzoek toe, waardoor dit zich ontwikkelde tot een volwaardig vakgebied. Het gebrek aan standaardisatie en training bleef echter een uitdaging. In de jaren 2000 werd duidelijk dat standaardisatie en samenwerking vereist waren, wat resulteerde in richtlijnen en verdragen zoals het Verdrag inzake de bestrijding van strafbare feiten verbonden met elektronische netwerken. ISO-normen, commerciële trainingsprogramma's en de groeiende complexiteit van digitale media gaven het vakgebied verder vorm.
Een van de belangrijkste voordelen is misschien wel de integriteit en bescherming van systemen. Digitaal forensisch onderzoek beschermt de integriteit van systemen door computersystemen zorgvuldig te analyseren, kwetsbaarheden te identificeren en beveiligingsinbreuken aan het licht te brengen. Hierdoor kunnen organisaties hun verdediging tegen potentiële cyberincidenten verstevigen en hun algehele beveiligingspositie versterken. In geval van systeem- of netwerkinbreuken neemt digitale forensische analyse de cruciale rol op zich van het vastleggen van essentiële informatie, waarbij digitaal bewijs systematisch wordt bewaard, om inzicht te bieden in de omvang van de inbreuk en de daaruit voortvloeiende schade.
Digitaal forensisch onderzoek dient ook als een krachtig middel voor het efficiënt opsporen van cybercriminelen. Door hun digitale voetafdrukken te traceren verzamelt deze discipline overtuigend bewijs dat kan worden gebruikt voor vervolging. Het bewijs dat wordt verzameld door middel van digitaal forensisch onderzoek heeft juridische waarde en is toelaatbaar in de rechtbank, waardoor organisaties met concreet bewijs juridische stappen kunnen ondernemen tegen cybercriminelen, waardoor deze ter verantwoording kunnen worden geroepen en het recht kan zegevieren. Digitaal forensisch onderzoek is een onmisbaar hulpmiddel in moderne cyberbeveiligingsstrategieën. Het helpt organisaties niet alleen risico's te beperken, maar speelt ook een cruciale rol bij het opsporen van cybercriminelen en het veiligstellen van de juridische basis van gerechtigheid.
Digitaal forensisch onderzoek volgt een systematische procedure die bestaat uit vijf essentiële stappen. Elke stap, van identificatie tot presentatie, is essentieel om de vruchten te plukken van digitaal forensisch onderzoek.
De eerste stap in het proces van digitaal forensisch onderzoek is identificatie, een kritieke fase die de basis legt voor het gehele onderzoek. Deze stap omvat het begrijpen en duidelijk definiëren van het doel van het onderzoek. Of het nu gaat om cybercriminaliteit, een gegevenslek of een digitaal incident, het identificeren van de omvang en doelstellingen helpt de volgende fasen richting te geven.
Een goede identificatie houdt in dat wordt beoordeeld welke resources, zowel qua mensen als qua technologie, zijn vereist voor het onderzoek. De juiste toewijzing van resources in deze fase zorgt voor een soepele voortgang door de volgende stappen: bewaring, analyse, documentatie en presentatie, wat uiteindelijk leidt tot een succesvol digitaal forensisch onderzoek.
Bewaring, de tweede stap in de procedure, speelt een centrale rol bij het handhaven van de integriteit en geloofwaardigheid van het verzamelde digitale bewijs. Tijdens deze fase worden de geïdentificeerde gegevens geïsoleerd, beveiligd en zorgvuldig bewaard, om elke manipulatie, wijziging of besmetting te voorkomen. Dit zorgt ervoor dat het bewijsmateriaal ongewijzigd blijft en de oorspronkelijke staat weerspiegelt, wat cruciaal is voor de ontvankelijkheid ervan in gerechtelijke procedures. Bij bewaring worden verschillende technieken gebruikt, zoals het maken van forensische kopieën of afbeeldingen van opslagmedia om mee te werken, terwijl de oorspronkelijke gegevens onaangetast blijven.
Het isoleren en veiligstellen van bewijs zijn essentieel om ongeautoriseerde toegang of onbedoelde wijzigingen te voorkomen die de nauwkeurigheid en authenticiteit van de bevindingen in gevaar kunnen brengen. In het digitale domein, waar gegevens eenvoudig kunnen worden gewijzigd of gewist, fungeert de bewaringsstap als een beschermende barrière tegen gegevensverlies en -manipulatie.
De analysefase vormt de kern van het onderzoek, aangezien deze fase het zorgvuldig onderzoeken en interpreteren van het bewaarde digitale bewijs behelst. Om effectief de details te achterhalen die zijn verborgen in de gegevens, bepalen experts op het gebied van digitaal forensisch onderzoek de specifieke tools en technieken die nodig zijn op basis van de aard van de zaak. Deze tools kunnen variëren van gespecialiseerde software voor gegevensherstel tot geavanceerde decryptiealgoritmen voor het verkrijgen van toegang tot versleutelde informatie.
Tijdens de analyse worden de verwerkte gegevens uitgebreid onderzocht. Ze worden onderworpen aan verschillende forensische technieken, waaronder zoekopdrachten op trefwoord, reconstructie van tijdlijnen, file carving en patroonherkenning. Dit nauwgezette onderzoek is gericht op het extraheren van relevante informatie, het vaststellen van potentiële aanknopingspunten en het ontdekken van verborgen verbanden. De resultaten van de analyse vormen de basis voor het samenstellen van een samenhangend verhaal dat duidelijk maakt wat er is gebeurd, wie erbij betrokken waren en hoe het digitale bewijs de onderzoeksdoelen ondersteunt.
Documentatie dient als de allesomvattende administratie die zorgt voor transparantie, verantwoordelijkheid en de mogelijkheid om het onderzoeksproces te reconstrueren. Tijdens deze fase wordt een nauwgezette administratie opgesteld van alle zichtbare gegevens, procedures, methodologieën en observaties. Deze documentatie helpt niet alleen bij het digitaal reconstrueren van de plaats delict, maar maakt ook een grondige beoordeling van het gehele onderzoek mogelijk.
De documentatiefase omvat een gedetailleerd overzicht van de acties die tijdens het onderzoek zijn ondernomen, waaronder de identificatie, bewaring en analyse van digitaal bewijs. Deze administratie is essentieel voor het handhaven van de integriteit van het onderzoek en het zorgen voor de geloofwaardigheid van de bevindingen in een rechtbank. De juiste documentatie omvat informatie zoals de gebruikte apparatuur en software, toegepaste methodologieën, tijdsaanduidingen en eventuele afwijkingen van standaardprocedures. Daarnaast omvat deze de afweging achter beslissingen die tijdens het onderzoek zijn genomen, wat waardevol is bij het uitleggen van de procedure aan niet-technische belanghebbenden of in gerechtelijke procedures.
Bij de presentatie, de laatste stap in de procedure van digitaal forensisch onderzoek, wordt de uitkomst van het nauwgezette onderzoek omgezet in een duidelijk en overtuigend verhaal. Deze fase omvat het samenvatten en verklaren van de conclusies die zijn getrokken uit de analyse van het digitale bewijs. Het doel is om de bevindingen te presenteren op een manier die eenvoudig is te begrijpen voor zowel een technisch als niet-technisch publiek, om een overtuigende zaak te vormen die kan worden gebruikt in juridische procedures, cyberbeveiligingsstrategieën of organisatorische besluitvorming.
Tijdens de presentatie stellen experts op het gebied van digitaal forensisch onderzoek uitgebreide rapporten op waarin het verzamelde bewijsmateriaal, de gebruikte methodologieën en de verkregen inzichten worden beschreven. Het rapport verklaart de volgorde van gebeurtenissen, de rol van verschillende partijen en de impact van het incident. Het moet een duidelijk verband bevatten tussen het bewijs en de conclusies, waaruit blijkt hoe de geanalyseerde gegevens de onderzoeksdoelen ondersteunen. Effectieve communicatie is essentieel, aangezien het rapport mogelijk moet worden gedeeld met wetshandhavers, juristen, managers of andere belanghebbenden.
Technieken voor digitaal forensisch onderzoek omvatten een reeks specialistische methoden die worden gebruikt om digitaal bewijs te achterhalen, analyseren en interpreteren. Deze technieken omvatten omgekeerde steganografie, stochastisch forensisch onderzoek, cross-drive-analyse, live-analyse en herstel van verwijderde bestanden.
Steganografie houdt in dat informatie wordt verborgen in andere schijnbaar onschadelijke bestanden of gegevens. Omgekeerde steganografie is het proces van het detecteren en extraheren van verborgen informatie uit deze bestanden. Experts op het gebied van digitaal forensisch onderzoek gebruiken verschillende tools en technieken om verborgen gegevens te identificeren en te herstellen die kunnen zijn gebruikt voor kwaadaardige doeleinden, zoals geheime communicatie of gegevensexfiltratie. Bij omgekeerde steganografie worden de bestanden waarin de informatie zich bevindt geanalyseerd en onderworpen aan geavanceerde algoritmen, om zo verborgen inhoud aan het licht te brengen die inzicht kan geven in de intentie en acties van cybercriminelen.
Stochastisch forensisch onderzoek maakt gebruik van statistische en probabilistische methoden om digitaal bewijs te analyseren. Deze techniek erkent de inherente onzekerheid in digitale artefacten als gevolg van factoren zoals encryptie, gegevenscorruptie en variabele gegevensstructuren. Stochastische modellen kunnen de waarschijnlijkheid van bepaalde gebeurtenissen inschatten, wat helpt bij de reconstructie van gebeurtenissen, en de nauwkeurigheid van onderzoeksconclusies verbetert. Dit is vooral nuttig in scenario's waar de exacte volgorde van gebeurtenissen onduidelijk is of wanneer traditionele deterministische benaderingen tekortschieten.
Cross-drive-analyse omvat het onderzoeken en vergelijken van gegevens op meerdere opslagapparaten. Deze techniek helpt forensisch onderzoekers om verbanden, relaties of patronen tussen verschillende apparaten te identificeren die aan een bepaalde zaak kunnen zijn gekoppeld. Door informatie uit verschillende bronnen te correleren kan cross-drive-analyse verborgen relaties tussen individuen, groepen of activiteiten aan het licht brengen. Deze techniek is met name krachtig in gevallen waarin sprake is van georganiseerde cybercriminaliteit of schadelijke activiteiten in samenwerkingsverband, waarbij meerdere apparaten zijn betrokken.
Bij live-analyse, ook wel live forensisch onderzoek genoemd, wordt een systeem onderzocht terwijl het nog operationeel is. Deze techniek vereist gespecialiseerde tools en expertise om vluchtige gegevens zoals lopende processen, netwerkverbindingen en geopende bestanden uit een livesysteem te halen zonder de functionaliteit ervan te verstoren. Live-analyse wordt vaak gebruikt wanneer het behoud van vluchtige gegevens cruciaal is, aangezien het afsluiten van het systeem kan leiden tot gegevensverlies. Het kan inzichten bieden in lopende cyberaanvallen, verdachte activiteiten of de aanwezigheid van malware die mogelijk niet zichtbaar is via traditionele analyse na een incident.
Bij het herstellen van verwijderde bestanden worden bestanden teruggehaald die opzettelijk of per ongeluk zijn verwijderd van een opslagapparaat. Hoewel bestanden lijken te zijn gewist, blijven sporen van hun bestaan vaak achter op het opslagmedium tot deze worden overschreven. Tools en technieken voor digitaal forensisch onderzoek kunnen worden gebruikt om deze restanten te herstellen, waardoor onderzoekers cruciaal bewijsmateriaal kunnen ophalen dat de daders mogelijk hebben geprobeerd te vernietigen. Het herstellen van verwijderde bestanden is essentieel in gevallen waarin verdachten hebben geprobeerd hun sporen te wissen, aangezien het waardevolle inzichten kan bieden in hun activiteiten en intenties.
Elk type digitaal forensisch onderzoek speelt een eigen speciale rol in het onderzoeken van cybercriminaliteit, beveiligingsincidenten en overige digitale misdragingen. Samen helpen deze technieken wetshandhavers en cyberbeveiligingsprofessionals om inzicht te krijgen in de omstandigheden van digitale incidenten en om daders verantwoording te doen afleggen.
Forensisch onderzoek van schijfstations richt zich op het analyseren van gegevens die zijn opgeslagen op fysieke opslagapparaten zoals harde schijven, solid-state drives en optische media. Onderzoekers nemen bestandssystemen, partities en gegevensstructuren onder de loep om verwijderde bestanden te herstellen, verborgen informatie te achterhalen en tijdlijnen van gebeurtenissen vast te stellen. Forensisch onderzoek van schijfstations helpt bewijs te achterhalen met betrekking tot cybercriminaliteit, ongeautoriseerde toegang en gegevensinbreuk, en biedt inzicht in gebruikersactiviteiten en gegevensmanipulatie.
Forensisch onderzoek van netwerken registreert en analyseert netwerkverkeer in het kader van onderzoek naar beveiligingsincidenten en cyberaanvallen. Hierbij worden gebeurtenissen gereconstrueerd, ongeautoriseerde toegang vastgesteld en kwaadaardige activiteiten gevolgd, waardoor de methoden van aanvallers worden achterhaald, zoals gegevensexfiltratie en communicatie met Command & Control-servers.
Forensisch onderzoek van draadloze apparaten richt zich op het onderzoeken van apparaten en netwerken voor draadloze communicatie, waaronder wifinetwerken, Bluetooth-apparaten en andere draadloze technologieën. Deze aanpak onthult ongeautoriseerde toegang, apparaatinteracties en potentiële beveiligingsinbreuken binnen draadloze omgevingen.
Forensisch onderzoek van databases houdt in dat databases en de inhoud daarvan zorgvuldig worden onderzocht om gevallen van ongeoorloofde toegang of geknoei met gegevens te detecteren. Ervaren onderzoekers duiken in databaselogboeken, tabellen, query's en opgeslagen procedures, om afwijkingen te achterhalen en een chronologische volgorde vast te stellen van gebeurtenissen die verband houden met gegevensmanipulatie of -inbreuken. Dit proces is essentieel voor het achterhalen van digitaal bewijs van cybercriminaliteit of ongeautoriseerde activiteiten gericht op databases.
Forensisch onderzoek van malware houdt in dat schadelijke software wordt ontleed om het gedrag, de functionaliteit en de gevolgen ervan te begrijpen. Onderzoekers analyseren zorgvuldig malwaremonsters om hun bron, de manier van verspreiding en mogelijk gevaar voor gegevensverlies te bepalen. Deze vorm van forensisch onderzoek speelt een cruciale rol bij het begrijpen van cyberaanvallen en het opstellen van effectieve preventiestrategieën.
Forensisch onderzoek van computers is een brede term die verschillende subgebieden omvat, zoals forensisch onderzoek van schijfstations, geheugens en malware. Het gaat om de systematische analyse van digitale artefacten op computers, wat helpt bij het onderzoeken van uiteenlopende cybercriminaliteit en beveiligingsincidenten.
Forensisch onderzoek van geheugens omvat het analyseren van het vluchtig geheugen (RAM) van een computer of apparaat om lopende processen, geopende bestanden en andere gegevens te achterhalen die mogelijk niet toegankelijk zijn via traditioneel forensisch onderzoek van schijfstations. Deze techniek is essentieel voor het onderzoeken van geavanceerde aanvallen, rootkits en andere kwaadaardige activiteiten die onopgemerkt kunnen blijven bij statische analyse.
Forensisch onderzoek van mobiele apparaten richt zich op het extraheren en analyseren van gegevens op smartphones, tablets en andere mobiele apparaten. Onderzoekers herstellen tekstberichten, oproeplogboeken, e-mails, toepassingsgegevens en andere relevante informatie om gebeurtenissen te reconstrueren en bewijsmateriaal te verzamelen met betrekking tot cybercriminaliteit waarbij mobiele apparaten zijn betrokken.
Forensische gegevensanalyse omvat het grondig onderzoeken en interpreteren van grote datasets om patronen te achterhalen en inzichten op te doen die relevant zijn voor een onderzoek. Hierbij wordt gebruikgemaakt van technieken uit gegevensanalyse en statistieken voor het verwerken en interpreteren van digitaal bewijs, waardoor onderzoekers betekenisvolle conclusies kunnen trekken uit complexe datasets.
Er is een breed scala aan software ontworpen om onderzoekers te helpen bij het verzamelen en analyseren van digitaal bewijs. Hier volgt een overzicht van verschillende categorieën en voorbeelden van tools voor digitaal forensisch onderzoek.
Tools voor live forensisch onderzoek van geheugens (WindowsSCOPE): Deze tools richten zich op het analyseren van vluchtig geheugen (RAM) van livesystemen. WindowsSCOPE is een tool die wordt gebruikt voor forensisch onderzoek van geheugens, waarmee onderzoekers lopende processen, netwerkverbindingen en geopende bestanden kunnen vastleggen en analyseren. Deze tool helpt verborgen activiteiten en rootkits aan het licht te brengen die traditionele analyse van schijfstations kunnen omzeilen.
Commerciële forensische platforms (CAINE en EnCase): Commerciële platforms zoals CAINE (Computer Aided INvestigative Environment) en EnCase bieden uitgebreide pakketten tools voor digitaal forensisch onderzoek. CAINE is een opensourceplatform met een verscheidenheid aan tools voor gegevensherstel, geheugenanalyse, enz. EnCase is een commercieel platform met functies zoals het maken van een schijfkopie, gegevensherstel en geavanceerde analysemogelijkheden.
Opensourcetools (Wireshark en HashKeeper): Wireshark is een veelgebruikte opensourcetool voor forensisch onderzoek van netwerken, waarmee onderzoekers netwerkverkeer kunnen vastleggen en analyseren voor inspectie op pakketniveau. HashKeeper is ontworpen om het onderzoek van databasebestanden te versnellen door hashdatabases te maken, waardoor bekende bestanden snel kunnen worden geïdentificeerd.
Tools voor schijf-/gegevensregistratie (FTK Imager en DC3DD): Deze tools vergemakkelijken het verzamelen en kopiëren van opslagmedia, waardoor de gegevensintegriteit tijdens het verzamelproces wordt gewaarborgd. Voorbeelden zijn FTK Imager en DC3DD, die tot op de bit nauwkeurige kopieën van stations maken voor analyse zonder de oorspronkelijke gegevens te wijzigen.
Tools voor bestandsweergave (Hex Fiend en X-Ways Forensics): Met tools voor bestandsweergave kunnen onderzoekers verschillende typen bestanden onderzoeken zonder de inhoud ervan te wijzigen. Tools zoals Hex Fiend en X-Ways Forensics bieden hexadecimale en tekstweergave van bestanden, wat helpt bij het begrijpen van bestandsstructuren en het achterhalen van verborgen informatie.
Tools voor forensisch onderzoek van netwerken en databases (NetworkMiner): Tools voor forensisch onderzoek van netwerken, zoals NetworkMiner en Network Forensic Analysis Tool (NFAT), helpen bij het analyseren van netwerkverkeer op bewijs van cybercriminaliteit. Tools voor forensisch onderzoek van databases, zoals SQL Power Injector, helpen kwetsbaarheden in en ongeautoriseerde toegang tot databases te detecteren.
Gespecialiseerde analysetools (Autopsy, RegRipper, Volatility): Autopsy is een opensourceplatform voor digitaal forensisch onderzoek met een grafische gebruikersomgeving, dat verschillende forensische taken ondersteunt, waaronder bestandsanalyse, zoeken op trefwoord en het genereren van tijdlijnen. RegRipper richt zich op het analyseren van Windows-registergegevens. Volatility is een framework voor forensisch onderzoek van geheugens dat helpt bij het extraheren van nuttige informatie uit RAM-dumps.
Deze tools helpen bij het verzamelen, bewaren, analyseren en presenteren van gegevens, waardoor onderzoekers de puzzelstukjes aan bewijsmateriaal bij elkaar kunnen brengen om inzicht te krijgen in de context van cybercriminaliteit, beveiligingsincidenten en andere digitale activiteiten.
Digitaal forensisch onderzoek brengt verschillende uitdagingen met zich mee die onderzoekers en juristen moeten overwinnen. Een belangrijke uitdaging zijn de potentiële hoge kosten die gepaard gaan met het uitvoeren van grondige onderzoeken. Het verwerven van specialistische hardware, software en trainingsresources kunnen budgetten onder druk zetten, met name bij kleinere organisaties of wetshandhavingsinstanties. Door de complexiteit van bepaalde gevallen kan de inzet van deskundigen met nichevaardigheden nodig zijn, waardoor de kosten verder stijgen.
Een andere uitdaging ligt in het vereiste dat juristen moeten beschikken over een gedegen inzicht in computersystemen, netwerken en digitale technologieën. Dit is essentieel voor een effectieve interpretatie van de bevindingen van een digitaal forensisch onderzoek, zodat het bewijs juist wordt gepresenteerd in een juridische context. Zonder deze technische vaardigheid bestaat het risico van een onjuiste interpretatie of onjuiste presentatie van digitaal bewijs, wat kan leiden tot fouten tijdens gerechtelijke procedures.
De tools en methodologieën die in digitaal forensisch onderzoek worden gebruikt, moeten ook voldoen aan strenge normen, om de geldigheid en toelaatbaarheid van bewijs in de rechtbank te waarborgen. Als niet aan deze normen wordt voldaan, kan het bewijs worden weerlegd of aangevochten tijdens gerechtelijke procedures. Door de snelle ontwikkeling van technologie en de verscheidenheid aan digitale omgevingen is het complex om deze normen actueel te houden, waardoor forensische praktijken voortdurend moeten worden geactualiseerd en aangepast.
Legal Matter Management van ServiceNow breidt zijn mogelijkheden uit naar juridische zaken, inclusief zaken waarvoor digitaal forensisch onderzoek is vereist. Het biedt een veilige en projectgerichte aanpak voor het beheer van complexe juridische zaken. Met vooraf gedefinieerde en configureerbare materiesjablonen kunnen juridische teams het implementatieproces versnellen en meer controle krijgen over fasen, taken, mijlpalen en verantwoordelijkheden.
Daarnaast biedt de toepassing Legal Matter Management van ServiceNow kant-en-klare materiesjablonen voor digitaal forensisch onderzoek en juridisch onderzoek, waardoor ingewikkelde zaken sneller kunnen worden opgelost. Deze gebundelde aanpak maakt het mogelijk om e-discoveryvragen voor beheerders en niet-beheerders efficiënt bij te houden en op te lossen, waardoor de zichtbaarheid en efficiëntie in de hele onderneming worden verbeterd en het doel van het minimaliseren van risico's en het behoud van privacy wordt ondersteund. Lees meer over Legal Service Delivery van ServiceNow.